10 stycznia 2009 roku zmarła generał brygady Elżbieta Zawacka „Zo”, jedyna kobieta wśród Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej. Do 100 urodzin zabrakło nieco ponad dwa miesiące.
Ukończyła matematykę na Uniwersytecie w Poznaniu. Po studiach prowadziła zajęcia z przysposobienia obronnego dla kobiet. We wrześniu 1939 roku wraz z Kobiecym Batalionem Pomocniczej Służby Wojskowej walczyła w obronie Lwowa. W lutym 1943 roku wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Tam znana była jako Elisabeth Watson.
Z Londynu powróciła do Polski w nocy z 9 na 10 września 1943 roku zrzucona ze spadochronem w ramach akcji „Neon 4” na placówkę „Solnica” we wsi Osowiec. W marcu 1944 roku groziło jej aresztowanie. Wówczas „Zo” wycofano z działalności kurierskiej i przeniesiono do Wojskowej Służby Kobiet. Działając w WSK, brała udział w Powstaniu Warszawskim. Po jego upadku wyjechała do Krakowa, gdzie jej zadaniem było odbudowanie zerwanej łączności z Londynem. To „Zo” przygotowała trasę do Londynu dla Jana Nowaka-Jeziorańskiego i jego żony Jadwigi („Greta”), których odprawiła do Sztabu Naczelnego Wodza w grudniu 1944 r.
W czasie II wojny światowej Elżbieta Zawacka przekraczała granice III Rzeszy ponad sto razy, nielegalnie przenosząc meldunki i informacje. W przerwach między wyprawami uczyła się na tajnych kompletach.
Po rozwiązaniu Armii Krajowej (19.01.1945) przez kilka miesięcy działała w Delegaturze Rządu na Kraj oraz Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. W latach 1946-48 była inspektorką w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, a później została nauczycielką w Łodzi, Toruniu i Olsztynie. W 1951 roku Zawacką aresztował Urząd Bezpieczeństwa. Skazana została na 10 lat więzienia za szpiegostwo na rzecz obcego wywiadu. Więzienie opuściła po czterech latach. Później poświęciła się pracy naukowej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i na stałe związała się z miastem. Gromadziła materiały historyczne związane z działalnością AK.
Za patriotyczną działalność prof. Elżbietę Zawacką odznaczono wieloma medalami: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Virtuti Militari V klasy, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. W 1995 roku otrzymała Order Orła Białego oraz tytuł honorowego obywatela miasta Torunia.
źródło: Polskie Radio 24, Muzeum Powstania Warszawskiego, IPN Kraków, Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
